İnsanlık var olduğundan beri insanların hayatında tüketim olduğu kadar üretim de hep olagelmiştir. 19. yüzyılda sosyoekonomik dengenin değişimi ve dönüşümünün ortaya çıkardığı sanayi devrimiyle birlikte üretim daha da artmış ve her türlü endüstriyel faaliyette daha verimli çıktılar alabilmek için yeni sistemler ve izlenilmesi gereken yöntemler geliştirilerek devam etmiştir. İnsanlar, üretimi nasıl daha verimli hale getirebiliriz diye düşünerek icat ettikleri sistemleri ve buldukları yöntemleri üretim yöntemleri ile bir araya getirerek önemli çıktılar sağlamıştır. Temel endüstrilerde ve dahi üretim gerçekleştirilen yan sanayilerde daha verimli çıktılar alabilmek için kullanılan, üretime dahil edilen ve ayrılmaz parçası olan sistemlerden en önemlilerinden ikisi MES (Üretim Yönetim Sistemi) ve MOM (Üretim Operasyonu Yönetimi) yani üretim işlemleri yönetimidir. Yeni makalemizde MES ve MOM sistemleri arasındaki farkı ortaya koyarak, imalatçıların bu konuda daha iyi bir anlayışa sahip olmalarını hedeflerken, üretim operasyonları yönetimi yazılımına yatırım yapmadan önce yararlanabilecekleri değerli ipuçları paylaşacağız.
MES vs MOM
MES ve MOM arasındaki farkı gerçekten anlamak için gelişimlerini incelemek önemlidir. MES terimi ilk olarak 1980’lerin ortalarında gerçek zamanlı üretim verilerini toplayan ve işleyen sistemleri tanımlamanın bir yolu olarak ortaya çıkmıştır. Daha sonra MES, şirketlerin üretim faaliyetlerini daha etkili bir şekilde izlemelerine ve kontrol etmelerine olanak tanıdığı için üretimde teknolojik bir ilerleme olarak kabul edilmiştir.
MES ve MOM’u sırasıyla yakından inceleyecek olursak MES (Üretim Yönetim Sistemi) kavramı MES’in açılımından da anlaşılacağı üzere; bir endüstride veya atölyede kontrol cihazlarının üretim sistemlerine ve gerçekleşen veri akışına bağlanarak üretimden gerçek zamanlı veriler toplayan bir bilgi teknolojisi sistemi oluşumudur. MES bir üretim sahasında olmazsa olmaz sistemlerden diyebiliriz; çünkü üretim sahası içinde ve alakalı olduğu tüm süreçlerden MES yani üretim yönetim sistemi sorumludur. Yenilikçi bir MES yazılımı, makinelerden, sensörlerden ve IoT cihazlardan veri toplayarak üretimin her yönünü gerçek zamanlı olarak takip etme imkânı sağlar. Ayrıca, proaktif makine bakımı, personel yönetimi ve malzeme yönetimi protokolleri uygulayarak makine kullanılabilirliğini en üst düzeye çıkarır. Acil durum sorunlarını, örneğin aniden duran bir iş veya kalite kontrol sorununu çalışanlara bildirir. Bunun yanında kısa ve uzun vadeli gelecekteki üretimi daha iyi tahmin etmek için doğru veri toplama imkânı sağlar.
MES’i Anlamak; Gerçek Zamanlı Üretim Verilerini Toplamak
Üretim Yürütme Sistemi (MES), gerçek zamanlı üretim verilerinin toplanmasıyla ilgilidir. Bu veriler, şirketlerin ürün yaratımından üretimin son aşamalarına kadar üretim faaliyetlerini optimize etmelerine yardımcı olmada rol oynar. İmalatçılar atölye uygulaması ve kalitesi üzerinde görünürlük ve kontrol sağlamayı amaçladıklarında MES’e başvururlar.
MES, üretim süreci boyunca verilerin yakalanmasına ve kullanılmasına odaklanır. MES, gerçek zamanlı bilgileri toplayarak ve analiz ederek üreticilerin verimliliği artıran ve ürün kalitesini iyileştiren kararlar almasını sağlar. Üretim performansı, kaynak kullanımı ve genel ekipman etkinliği (OEE) hakkında içgörüler sağlar. Ayrıca MES, gereksinimlere uygunluğu sağlamak için izleme ve izlenebilirliği kolaylaştırır.
MOM: Üretim Operasyonlarının Bütünsel Yönetimi
Üretim Operasyonları Yönetimi (MOM) kavramını keşfetmek, üretim operasyonlarını yönetmek için bir yaklaşım gerektirir. MES’in (Üretim Yürütme Sistemleri) aksine MOM, yazılım çözümlerinin ötesine geçer. Üretim operasyonlarıyla ilgili bir dizi iş sürecini kapsar.
Bu haliyle MOM, üretimin yürütülmesi, kalite kontrol, bakım ve envanter yönetimi gibi üretimde yer alan faaliyetleri ve süreçleri kapsar. Amacı üretim departmanı ile farklı fabrika katlarını (Ar-Ge, Bakım vb) entegre ederek üretim operasyonlarına bir bakış açısı sağlamaktır. MOM’un amacı, üretim süreçlerini optimize etmek, kalite yönetimini geliştirmek ve planlama ve çizelgeleme mekanizmalarını kolaylaştırmaktır.
MOM’a Yakın Bakış
MOM yani üretim işlemleri yönetimi ise bir şirketteki veya yine üretim faaliyeti gösteren herhangi bir yerdeki o şirket veya kuruma özgü bir departmandır. Bu departman MES’in açılımında olduğu gibi aslında neyi yaptığını bize açıklamaktadır. MOM üretim yerindeki üretimin verimini, kazancı ve de müşteri memnuniyetini fazlasıyla amaç edinir ve bu yolda üretim yönetimini en iyi şekilde yapmayı amaç edinir. MOM’un bir işletmedeki görevleri sadece bununla da kalmayıp üretim safhasındaki her yeni gelişimi, haberi takip ettiği gibi üretimi denetler, eksikleri gözlemler ve buna göre işletmeye bir yol haritası çizmede azami derecede yardımcı olur. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte MOM’un tanımlarının arasına esnek ve değişime hızlı olan bir yapı olması gerektiği de eklenmiştir. Yani MOM insanlardaki talebi görerek o yönde her daim üretim işlemlerini, süreci geliştirerek üretimdeki denetimi yapan ve çağa ayak uydurmada işletmeye yardımcı olan bir topluluk departmanıdır diyebiliriz. MOM adı gibi bir üretimdeki kazanç, stok, planlama, iş taksimi ve planlaması, müşteri memnuniyeti gibi işlemlerin yönetiminden sorumlu bir gurubun üstlendiği alandır.
Üretim Yürütme Sistemleri (MES) ve Üretim Operasyonları Yönetimi (MOM) arasında ayrımlar olsa da, her iki terimin de nihayetinde üretim operasyonlarının yönetimi ve kontrolüne atıfta bulunduğunu kabul etmek önemlidir. Üretim süreçlerini optimize etme, kaliteyi iyileştirme ve verimliliği artırma hedeflerini paylaşırlar. Hem MES hem de MOM çözümleri, üreticilere gerçek zamanlı görünürlük, veriye dayalı içgörüler ve karar verme yeteneği sunmayı amaçlar.
Sistemlerle entegrasyonu sağlamak ve bir kuruluşun farklı seviyelerinde birlikte çalışabilirliği mümkün kılmak için MES ve MOM sistemleri ISA 95 ve ISA 88 gibi standartlara bağlıdır. Bu standartlar üretim operasyonları yönetimi için gerekli yapı ve işlevleri tanımlar.
Hem MES hem de MOM çözümleriyle ilişkili temel işlevler tipik olarak aşağıdaki unsurları içerir.
Gerçek Zamanlı Veri Toplama ve Analizi: Hem MES hem de MOM çözümleri gerçek zamanlı üretim verilerinin toplanmasını ve analiz edilmesini kolaylaştırır. Bu veriler üretim performansı, kaynak kullanımı ve kalite ölçütleri hakkında içgörü sağlar.
Üretim Planlama ve Çizelgeleme: MES ve MOM sistemleri, etkin görev dağılımının yanı sıra optimum kaynak kullanımını sağlayan üretim planlama ve çizelgelemeyi destekler.
Kalite Yönetimi: Hem MES hem de MOM çözümleri, üretim süreci boyunca ürün kalitesini yönetmek için üreticilerin bunu izlemesine ve kontrol etmesine olanak tanıyan işlevler içerir. Bu, denetimler yaparak ve standartları takip ederek kalitenin sağlanmasını içerir.
Bakım ve Varlık Yönetimi: MES ve MOM çözümleri, bakım planlaması, varlık takibi ve kestirimci bakım yetenekleri gibi özellikler sunarak bakım görevlerini basitleştirmeye yardımcı olur.
Envanter Yönetimi: Envanterin verimli bir şekilde yönetilmesi üreticiler için hayati önem taşır ve hem MES hem de MOM çözümleri envanter seviyelerini optimize etmek, malzemeleri izlemek ve stok hareketlerini kontrol etmek için işlevler sağlar.
Uyumluluk ve Düzenleyici Gereksinimler: Hem MES hem de MOM sistemleri, izlenebilirlik, dokümantasyon yönetimi ve denetim yetenekleri gibi özellikler aracılığıyla gereksinimlerin karşılanmasına yardımcı olur.
Sürekli İyileştirme ve Analitik: Üreticiler, performans göstergelerini (KPI’lar) izlemek için MES ve MOM çözümlerini kullanabilir, verileri analiz ederek iyileştirme için alanları belirleyebilir. Bu, mükemmelliği artırırken iyileştirme çabalarını teşvik eder.
MES (Üretim Yürütme Sistemi) ve MOM (Üretim Operasyonları Yönetimi), kapsamları açısından farklılıklara sahiptir. MOM’un bir alt kümesi olan MES, öncelikle üretim yönlerine odaklanır. Günlük üretim operasyonlarını optimize etmek ve kolaylaştırmak için üretim sahasında gerçek zamanlı izleme, veri toplama ve kontrol işlevlerini içerir. MES özellikle doğrudan üretim sürecinin yürütülmesi ve yönetimi ile ilgili görevleri ele alır. Öte yandan MOM, üretimin hem stratejik hem de operasyonel seviyelerini ele alarak bir perspektif sunar. Bunun yanında MOM, üretim yönetimi, planlama ve karar destek sistemlerini vurgulayarak bunun ötesine geçer. MES operasyonel odaklı iken MOM, üretim süreçlerini kapsayıcı iş stratejileri ile uyumlu hale getirmek için bir çerçeve sağlar. Son olaraksa MES, üretim operasyonlarını yönetmek için bir yaklaşımı temsil eden MOM’un bir bileşeni olarak hizmet eder.
Özet
Yazımızı sonlandırırken, MES (Üretim Yürütme Sistemi) ve MOM (Üretim Operasyonları Yönetimi) arasındaki farkların anlaşılması, endüstriyel üretimin karmaşıklığı içinde etkin bir şekilde yol alabilmek için çok önemlidir. MES, üretimin operasyonel yönlerine odaklanan MOM çerçevesinde önemli bir rol oynarken; üretim tesislerinde verimliliği artırmak için gerçek zamanlı izleme, veri toplama ve kontrol işlevlerini vurgular. Öte yandan MOM, üretimin hem stratejik hem de operasyonel yönlerini ele alarak bütünsel bir yaklaşım benimserken bunun ötesine geçerek farklı organizasyonel seviyelerde üretim yönetimi, planlama ve karar desteğini kapsar. Üretim süreçlerini optimize etmek ve bunları genel iş hedefleriyle sorunsuz bir şekilde uyumlu hale getirmek için teknolojiden yararlanmak isteyen işletmeler için MES ve MOM’un oynadığı rollerin tanınması çok önemlidir.